English
Σταύρος Ζαφειρίου
Δύσκολο
Ο Σταύρος Ζαφειρίου, μετά το Ενοχικόν (Ο μονόλογος ενός δράστη) και το Προς τα που (μια πολεμική ιστορία), συνεχίζει με την πρόσφατη ποιητική σύνθεση Δύσκολο το εγχείρημα που ξεκίνησε με τις προηγούμενες συλλογές του, όπου η ποίηση γίνεται ένα φιλοσοφικό αντικαθρέφτισμα της σύγχρονης ιστορίας μέσα στο πλαίσιο των ζωών μας και πώς βιώνουμε τα γεγονότα που σημάδεψαν τον εικοστό αιώνα, αλλά και τον αιώνα που τώρα διανύουμε.
Επιμένω πως πρόκειται για ένα φιλοσοφικό ποιητικό μανιφέστο, στο οποίο ο στοχασμός παίζει κυρίαρχο ρόλο στους στίχους τού ποιητή. Αφήνοντας πίσω του μια ποίηση λυρική που επικεντρωνόταν στην εξόρυξη προσωπικών βιωμάτων, ανοίγει νέους ποιητικούς δρόμους. Εστιάζει την προσοχή του στην πραγματικότητα, θέλοντας να επιστήσει την προσοχή μας στην ανάγκη να αφυπνιστούμε, ν’ ανακαλύψουμε τα αίτια που μας έχουν οδηγήσει στη μοναξιά, στη βία, στην τάση μας να καταστρέφουμε αντί να δημιουργούμε.
Ο ποιητής αναρωτιέται γιατί να μην έχουμε καταφέρει ως τώρα να εξευγενιστούμε. Είναι ένα καίριο ερώτημα που προσπαθεί να απαντηθεί μέσα στις σελίδες τού βιβλίου. Δεν είναι τυχαίο που οι σύνθεση αποτελείται από τέσσερις ενότητες (Αυτοί που ξέρουν και δεν μιλούν, Αυτοί που ούτε ξέρουν ούτε και ρωτούν, Αυτοί που όταν τους ρωτούν δεν απαντούνε, Αυτοί που υπερασπίζουν την ψευδαίσθηση της αθωότητάς τους), παραφράζοντας τα λόγια του Πρίμο Λέβι στο βιβλίο του Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος: “Στη Γερμανία του Χίτλερ ήταν διαδεδομένος ένας ιδιαίτερος τρόπος συμπεριφοράς. Αυτός που ήξερε δεν μιλούσε, αυτός που δεν ήξερε δεν ρωτούσε, σε όποιον γίνονταν ερωτήσεις, αυτός δεν απαντούσε”.
Ο Ζαφειρίου θέλει με τον τρόπο αυτό να θίξει το ζήτημα της ηθελημένης άγνοιας του σύγχρονου ανθρώπου για την αλήθεια. Σαν να στρουθοκαμηλίζει, σαν να μη θέλει να έρθει αντιμέτωπος με τον εαυτό του και τα προβλήματα που μαστίζουν την ανθρωπότητα, μια ανθρωπότητα που αποτελεί μέρος της, άρα έχει ένα μέρος της ευθύνης απέναντι σε ό,τι άσχημο επικρατεί.:
τώρα που η πράξη συναντάει την πράξη πίσω απ’ τα κενοτάφια των οδών
δύσκολο πια να περιγράψεις με τούτη τη γλώσσα τον καιρό της κρυπτείας
και τον καιρό της νέας ενοχής.
Και λίγο πιο κάτω στην ίδια ενότητα:
εκεί όπου πρέπει να σταθείς και να εξηγήσεις
πώς ό,τι ονομάτισες αποστρέφεται πια τ’ όνομά του,
πώς ό,τι περιέγραψες είναι δύσκολο πια να περιγραφεί.
Δεν είναι τυχαίος ο τίτλος της συλλογής Δύσκολο. Γιατί δεν είναι εύκολο να αυτοπροσδιοριστείς σ’ αυτό τον κόσμο των εναλλασσόμενων σκηνικών. Είναι δύσκολο να κατανοήσεις την πραγματικότητα, και ακόμα πιο δύσκολο να βγάλεις συμπεράσματα για το πού βαδίζεις, ποιες επιπτώσεις θα έχουν οι επιλογές μας, ποιος είναι τελικά ο σωστός δρόμος για να φτάσουμε στην ουσία της πραγματικής ζωής και όχι να εμπλακούμε σε ζωές κακέκτυπα.
Ο Ζαφειρίου βρίσκει στήριγμα στον ποιητικό λόγο, γιατί είναι εκτός του συρμού. Νηφάλια στοχάζεται πάνω στα γεγονότα, αναζητώντας όχι λύσεις αλλά έναν τρόπο άμυνας. Σαν σοφός Σαμάνος προσπαθεί ν’ αφουγκραστεί την κοινωνία και τον άνθρωπο που την πλαισιώνει. Τον άνθρωπο που βασανίζεται από τα ένστικτά του. Τον άνθρωπο που από τη μια δημιουργεί και από την άλλη καταστρέφει. Τον άνθρωπο που είναι καλλιτέχνης και δολοφόνος συγχρόνως. Αναρωτιέται, γιατί είναι τόσο δύσκολο εντέλει να φτάσουμε στο επίπεδο εκείνο όπου θα κυριαρχήσει μέσα μας το καλό, σε μια πνευματική διάσταση που τελικά θα μας αξίζει να ονομαζόμαστε άνθρωποι. Τα ποιήματα του Ζαφειρίου είναι ανθρωποκεντρικά. Σε τοποθετούν σ’ έναν ουδέτερο χώρο όπου μπορείς να διακρίνεις χωρίς περισπασμούς με ποιο τρόπο η ποιητική έκφραση εμβαθύνει μέσα μας και αναζητά την αλήθεια:
Εκείνοι που ξεπούλησαν την κόλαση,
αφήνοντας μισοτιμής τα αναλώσιμά της,
εκείνοι που υπαγόρευσαν συμβόλαια, αποσιωπώντας την παράγραφο
των καταλογισμών,
έπρεπε κιόλας να γνωρίζουν την πληγή και την αποφορά τής μόλυνσής της.
Έπρεπε κιόλας να έχουν διδαχθεί:
Ξύνοντας τα παλίμψηστα δεν φανερώνεις τη ζωή
μα τη χειρόγραφη ζωή που έχει πνιγεί στο ίδιο της το μελάνι.
Ή κάπου αλλού:
Εδώ είναι ο τόπος και ο χρόνος που δεν διάλεξες,
ο τόπος ο παρών και ο χρόνος που συμβαίνει εντός του τόπου.
Εδώ είναι η αντιπαροχή τού επιτελεσμένου,
ο ακάλυπτος της χάρης που ανταλλάσσει τις στιγμές
με τα τρισδιάστατα εφέ ενός καινούριου αιώνα.
Είχα πολύ καιρό να διαβάσω μια τόσο ολοκληρωμένη σύνθεση. Δεν είναι εύκολο, γιατί μπορεί να πέσεις στην παγίδα της φλυαρίας, πράγμα που σπάνια ωφελεί την ποιητική έκφραση. Ο Ζαφειρίου, ώριμος όσο ποτέ άλλοτε, με μαεστρία χτίζει ένα οδοιπορικό στον σύγχρονο κόσμο, με τα πιο δυνατά υλικά της τέχνης που εξασκεί και καταφέρνει να μας κρατήσει το ενδιαφέρον αμείωτο. Αλλά το πιο σπουδαίο απ’ όλα είναι πως μας αναγκάζει να συλλογιστούμε, δια μέσου των σπουδαίων του στίχων, τις ζωές μας, την πορεία μας.
Είναι μια ποίηση που δεν έχει σκοπό να ωραιοποιεί καταστάσεις. Δεν είναι για τέρψη και ούτε συναρπαστική, γεμάτη λυρικές πινελιές. Είναι μια ποίηση που στοχάζεται, θέτει ερωτήματα, αμφισβητεί, σε τοποθετεί αντικριστά με τον εαυτό σου και επιμένει να θέσεις ερωτήσεις κι εσύ σε σένα τον ίδιο.
Το γλωσσικό αυτό ταξίδι, γραμμένο με λόγο πεζό, τραχύ, δίχως καλλολογικά στοιχεία, στοχεύει να αφυπνίσει και το καταφέρνει. Είναι σημαντικό που υπάρχουν σήμερα τέτοια βιβλία, πηγαίας σοφίας και διαύγειας, σε μια εποχή όπου είναι δύσκολο να διακρίνουμε το σωστό και το λάθος, την αλήθεια από το ψέμα, μιας και ο κόσμος, μέσα στη φανταχτερή του εικόνα μάς αποσπά την προσοχή.
Οι γρήγοροι ρυθμοί, ο αγώνας τής επιβίωσης, η κατακερματισμένη μας καθημερινότητα, ανάμεσα σε τόσα γεγονότα που συμβαίνουν ερήμην μας, είναι αλήθεια πως μπορεί εύκολα να μας παροδηγήσουν, να μας βγάλουν σε βιαστικά συμπεράσματα, ή ακόμα και να μας κρατήσουν απαθείς. Ο Ζαφειρίου μας προτρέπει στην αφύπνιση, τη δράση, την προσπάθεια να μάθουμε ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια, όσο και αν αυτό πολλές φορές είναι Δύσκολο. Όχι όμως και ακατόρθωτο.