English
Στα όρια των νοημάτων και του λόγου
Σταύρος Ζαφειρίου
Αυτοάνοσο (ένα μελόδραμα)
Ο υβριδικός χαρακτήρας στην ποιητική του Σταύρου Ζαφειρίου παραμένει εμφανής στην προκείμενη, νέα ποιητική σύνθεσή του. Για μία ακόμη φορά καταθέτει τις δικές του ανιχνεύσεις στο πεδίο της υπαρξιακής διάστασης και προσδοκά τη διατύπωσή τους με δραματουργική ευφυία. Ο ποιητής έχει καταφέρει να διαμορφώσει ένα πλαίσιο όπου κάθε τι αναμενόμενο (ή αλλιώς: φορμαλιστικό) στο νοηματικό γίγνεσθαι αλλά και στη δομή εξελίσσεται σε μια αναγνωστική δοκιμασία με γόνιμα αναπάντεχα…
Το βιβλίο δίνει την εντύπωση ενός ολοκληρωμένου έργου, στο οποίο την υπόσταση προσδίδει η αφηγηματική εμπειρία, ήτοι η βεβαιότητα για την αδυναμία προσδιορισμού του κόσμου, καθώς επίσης η διαρκής ανάγκη αναζήτησης, κατανόησης και περιγραφής του όντος, η ελλειπτική ερμηνεία της πραγματικότητας, οι αναρωτήσεις για το είναι και το φαίνεσθαι ανάμεσα στις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου.
Το πλαίσιο που στοιχειοθετεί είναι αναγνωρίσιμο από τις προηγούμενες καταθέσεις του – εννοώντας εν προκειμένω τη φόρμα κατά την οποία ο ποιητικός λόγος «εξαπλώνεται» στα όριά του, δηλαδή αναδιαμορφώνεται συνθετικά, σχηματοποιείται με εύρυθμους σκηνικούς διαλόγους και με τη μετάληψη φιλοσοφικών τοποθετήσεων˙ κι ακόμη περιέχει μονολογικές καταθέσεις του αφηγητή, εξωτερικευμένες προτρεπτικές ρήσεις σε δεύτερο πρόσωπο, λυρικά ξεσπάσματα ή και αναστοχαστικές τοποθετήσεις για την ύπαρξη και τη διάνοια, την ηθική και τα προτάγματα του ατόμου στην αχαρτογράφητη και ανακυκλούμενη ανθρώπινη περιπέτεια.
Όταν απευθύνεται στον δέκτη του μηνύματός του αναμένει ως μόνη ανταπάντηση τη διαισθητική προσέγγισή του: με άλλα λόγια ο αναγνώστης γίνεται κοινωνός και μεταπράτης και διαχειριστής της «πληροφορίας». Και γίνεται διακριτή η προτεινόμενη από τον ποιητή περιπλάνηση στο διανοητικό σύμπαν του. Είναι βεβαίως τέτοια η συμπύκνωση της διατύπωσής του όσο και η υφολογική ταυτότητά του ώστε ν’ απαιτείται μια κατ’ αρχάς προσήλωση στο διακύβευμα. Αυτό δεν είναι άλλο από την προσπάθεια μιας οντολογικής αποδόμησης κι επαναδόμησης των διαρκών ερωτημάτων για την πορεία, τις αφετηρίες και τους τερματισμούς που συνεπάγεται, την εναρμόνιση είτε την απόσπαση από τις νόρμες του vivendi, αυτού του ζην που ο Βίτγκενσταϊν καταλήγει να ονοματίζει «σύνοψη κοινοτοπιών».
Ο ποιητής επιμένει –κορυφώνοντας την προσήλωσή του στη διαβάθμιση των συνεχόμενων αναρωτήσεων– στην αξία του αγώνα για την αποκάλυψη της πραγματικότητας. Κι επιπλέον, διαλογίζεται για το νόημα της πράξης όταν δεν υφίσταται η έννοια του ηθικού κανόνα ή όταν δεν είναι απαραίτητη ή αναγκαία η συγκατάβαση στα νενομισμένα. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στην ιστορική εμπειρία και στην αυτοσυνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου που από κοινού συμβάλλουν στην αποκάλυψη του μη ορατού, του πνεύματος που διέπει τον εσωτερικό κόσμο και επηρεάζεται από τον εξωτερικό.
Τον ενδιαφέρει η θεώρηση της στιγμής ως διάρκεια και ουσία στη ροή της πραγματικότητας, ως διαπίστευση στον χώρο που γεννιέται η έμπνευση αλλά και ως εφαλτήριο για την κατανόηση του εαυτού σ’ ένα πλαίσιο ασφυκτικό – είναι οι λέξεις που τέμνονται με τα νοήματα, με την εικονοποιΐα και τους συμβολισμούς που αποκαλύπτουν, με τη χρήση τους ως μοναδικό μέσον έκφρασης. Η ποιητική του Σταύρου Ζαφειρίου, εξάλλου, διαπνέεται από μια διαρκή αγωνία για τη θέωση της γλωσσικής δυνατότητας και συνεπικουρείται τόσο από την «εργαλειοθήκη» που εκείνος διαθέτει (μεστή, με ποικιλτές επιλογές όσο και με τολμηρές συζεύξεις στοιχείων από τον προφορικό λόγο ή και από τη χρήση ξενικών σχημάτων) όσο και από τον συνεκτικό ιστό που εμφανίζεται σε προηγούμενες περιστάσεις των συλλογών του με το σκηνικό φόντο, τη φόρτιση του λόγου με θεατρικές διανθίσεις (μονολόγους, αφηγηματικά άλματα, διαλόγους, νοηματικές κορυφώσεις κι εγκιβωτισμούς), τις γόνιμες εναλλαγές του λυρισμού και του πραγματισμού, που άλλοτε καταλήγουν κατευναστικά κι άλλοτε εμπρηστικά στην πορεία της αφήγησης.
Και για ό,τι αφορά την αφήγηση ως στοχευμένη διαδικασία παράθεσης της δικής του οπτικής για τον κόσμο, την ύπαρξη, τη σχάση του εγώ και του εμείς, παραμένουν οι κοινοί παρονομαστές του: το γεγονός, οι γενεσιουργές αιτίες του, το αποτέλεσμα με τις συνέπειές του… Σ’ αυτή την πιο πρόσφατη συλλογή, ο ποιητής διατηρεί ακέραιες, υπαινικτικές, άμεσες τις αντένες του απέναντι στην κοινωνική πραγματικότητα, στην αναστοχαστική προσέγγιση του ζητήματος της επικοινωνίας, επίσης απέναντι στην κόντρα των ιδεολογημάτων με τη ρεαλιστική αντιμετώπιση της εξουσίας, στη μικρότητα της ατομικής επικράτειας που γίνεται ψευδαίσθηση μεγαλουργίας και επιβίωσης στον παρόντα συμβατικό χρόνο.
Ο Σταύρος Ζαφειρίου γνωρίζει τον τρόπο να δημιουργεί ένα tableau vivant της σύγχρονης εποχής, όχι με πρόσωπα ή εικόνες του παρόντος, αλλά με τον λογισμό και τα ερωτήματα που απασχολούν τον όποιο σκεπτόμενο σήμερα: γύρω από τη διαχείριση των ηθικών νοημάτων, την ανωτερότητα του προφανούς στην ταυτοποίηση της αλήθειας μέσα από την τέχνη, τη διείσδυση μέσα στο γεγονός με στόχο την ανασύνθεσή του ως λογοτεχνικό διακύβευμα, την απόσταση ή την αποστασιοποίηση του δημιουργού από τα συμβατικά όρια της πραγματικότητάς του (σε αντιδιαστολή με την οικουμενική θεώρηση ενός ιστορικού επιστήμονα). Όπως κι αν τοποθετηθεί κάποιος κριτικά έναντι της προθετικότητας του ποιητή, διατυπωμένης στο corpus της ποιητικής εργογραφίας του έως και το τωρινό Αυτοάνοσο (ένα μελόδραμα), είναι βέβαιο ότι θα συμφωνήσει στην άποψη ότι σχεδόν εμμονικά αποφεύγει τον διδακτισμό. Διακρίνεται από σαφήνεια και διαύγεια στην ποιητική στόχευσή του (που δεν είναι παρά το πραγματικό μέσα στην πραγματικότητα που συνδιαλέγεται κάθε φορά). Επιλέγει δε σταθερά την αισθητική του ολοκληρωμένου συνθετικού έργου με πυλώνες καλλιτεχνικούς, στηριγμένους στην απογείωση του εγώ και της φαντασίας, και πεφρασμένους με λεκτικές και νοηματικές προκλήσεις.